Deutsches Rechtswörterbuch (DRW): Fuder

Fuder

Maß verschiedener Größe; Fuhre, Wagenladung
vgl. Futter

I allgemein
-- "das eigentliche Transportmaß für Wagenladungen, während "Saum" mehr für ein Lastpferd galt" ZFerd.3 36 (1892) 420

II Flüssigkeitsmaß

II 1 Wein
  • von der torkel pei sand A. geit man: 9 fuder wein der chleinen mazze; der selben fuder eins machet 7 vren Botzner mazze
    1288 UrbMeinh. 121
  • de sal wedden vorsate, dat sint 10 marc solvers unde en vodher wines
    1296 Nowgorod 39
  • ein halp foder wines
    1300 SalemUB. II 568
  • das torf ze F. gut ze stúre bi dem meisten 9 fuder wins, 13 ℔, zem minsten 7 fuder wins und 11 ℔
    1306 HabsbUrb. I 11
  • ein halp fuder huntsches wines
    1311 OtterbergUB. 305
  • sal man nemen von dem vodir wines 33 grozer turnos
    1317 FrankfUB.(Lau) II 71
  • ain fuetter weins
    1317 OÖUB. V 177
  • sollen die aufleger von dem fueder von dem wasser nemen 32 Oettinger pfening in den kheller, von dem dreyling ... 10 d., von dem wälschen vass ... 2 d.
    1321 Neuötting 30
  • sie geben uns alle jare zwey vuder wines ... eynes vrenkisch, und daz ander gemeyne
    1329 ArchHessG. 2 (1838/41) 129
  • ie 32 emmer weins fur ein fuder 
    1341 KlosterneubStiftUB. I 282
  • das anegissen sal man geben als vorgesatzt ist, von dem fudere landtweins ein loth
    1351 ErfurtZuchtbf. 104
  • welich gast wein fürt, der sol von iedem fuder zwo mark silber in die münsz geben
    1361 Schwind-Dopsch 196
  • 4 voderen wyns, ende seven colsche amen vor dat voder gherekent
    1389 LübUB. IV 554
  • 1395 BerlinStB. 10
  • zwai fuoder weins Pozner mazes
    14. Jh. SonnenburgUrb. 77
  • zullen die scutte van der heyden een voeder wijns tappen
    1400 BredaRbr. 109
  • daz ein fuder 32 emer haben sol
    1410 Tomaschek,Wien I nr. 113
  • eyn wynzcoll, so das ein iglicher, der do fremde wyene hat gekoufft, von enem halben fuder eyn groschen hat müssen geben
    1425 BrüxStB. 90
  • foyder 
    1425 KölnStRechn. I 98
  • 1449 FreibDiözArch. 15 (1882) 83
  • ein fuder wins, das sint 22 amen
    1464 RappoltsteinUB. IV 333
  • von einer iglichen ame ein schilling pfenning, das ist von einem fuder ein pfunt heller, zu hußungelt geben
    1465 HeidelbStR. 485
  • eynes fuder weins Nüremberger eych
    15. Jh. NürnbPolO. 261
  • soll sich alle ... stett, und gericht ... des alten mosts und weinmaß, mit der üren, dem fuder, der paceyden, maß, trinckel, und fräckele ... gebrauchen
    TirolLO. 1532 VI Tit. 8
  • 12 tholast vnd 1 foder wyns, dat foder 5 m., de tholast 3 m.
    1556 RigaKämmereiReg.(II) 173
  • op een voeder wijns colscher visieringe sall man geuen vier aem kannen
    3. Viertel 16. Jh. KampenStROntw. 368
  • ein fuder weins thut 12 aimer, ein eimer 64 moß
    16. Jh. Boxberg 789
  • 1 Fuder war = 12 weikersheimische Eimer, 1 Eimer = 60 (später 64 und 68) Maß 
    16./17. Jh. ZWirtFrk. 8 (1868/70) 564
  • wein 1408 aimmer, 6 im 8 maß, thuet 234 fdr. 4 aimer 6 imj 8 maß
    1609 JournDeutschl. 3, 1 (1786) 329
  • den wein vur ein foder 6 ähmen und die ähm vur 30 weinsester ... gerechnet
    1632 PublLux. 49 (1899) 291
  • een voeder wyn overlandsch wordt genomen op 7, 8, 9, 10 ende meer amen
    17. Jh. CoutBruxelles 427
  • von ainem fueter 6 ₰ geben
    17. Jh. NÖsterr./ÖW. VIII 310
  • eyn halb fuder [Wein], continet 4 vrn. et 14 kan.
    oJ. Bech,Pegau. 6
  • sex amas vini, quod teutonice eyn vuder wines nuncupatur
    oJ. DortmStat. 28
  • ez ward ... verzert 86 fuder tischwein
    oJ. SächsWChr. 4.Bair.Fs. 382
  • 622,48 l. = 8 Bozener Yhren = 1 Fuder 
    oJ. ZFerd.3 44 (1900) 18
  • MnlWB. IX 700
  • SchwäbWB. II 1813
-- übertragen auf Abgaben
-- auch Faß entsprechender Größe
  • was man nach dem nachstkünftigen lesen fuder oder dreiling machen, die die vorgenanten mass ... nicht habent, die wil man prennen an alle gnad
    1410 Tomaschek,Wien I nr. 113
II 2 Bier (seltener)
  • swelch unser burgere me bruwit zu eyme iare den zwenzik vudir birs, der gibt vier marke dem rate
    1300 Förstemann,Nordhausen I 1 S. 69
  • der eymer [win oder mete oder bir] sal haben virzendehalp stubechin und der sullen zwelue in ein vuder gen
    1308 DresdUB. 18
  • 1340 LiegnitzUB. 85
  • wer da koufet byer bi den fassen uz der stat zcu fürn ... geben von dem fudir acht phenge
    1371 Michelsen,Rdm. 516
  • dat ... beir dat se kopet an voderen 
    1386 BrschwUB. I 80
  • R.B. het geclaget tu L.S. ... vmme eyn half vuder hellisches biers
    1402 HalleSchB. II 12
  • sal en geben von dem halben fuder beirs ein stobichen beirs
    1467 Hessen/GrW. III 355
  • von 8 fudern minus 2 zcobern byers
    1468 KasselStRechn. 14
  • wer dem andern ... pir nach dem fuder ... verkauft
    15. Jh. LeutenbergStR. 429
  • van dem beer sal he [der Zisemeister] nemen van stifftluden vom halven foder 2 dt., van dryggelinck 1 dt.
    1555 Wigand,Denkw. 87
II 3
III bei festen Stoffen

III 1 Holz, Kohle, Stein, Sand
  • [als Abgabe] viar vôther thiores holtes
    900? Essen/MSD. 232
  • fiftig foðra wudes
    962 Birch,CartSax. III 316
  • eyn vudir hultzis
    1320 EberbachUB. II 713
  • 10 fuder witz
    1321 OÖUB. V 296
  • 1322 FrankfUB.(Lau) II 153
  • [dem closter die gnad gethan] ... wochenlichen zway fueder brennholtz [aus unnserm holtz zu nehmen]
    1322 MBoica XVI 336
  • 1348 Bergmann,München Urk. 91
  • 1355 ArchUFrk. 26 (1882) 405
  • recht ... vte deme holte to T. to howende vnde to vorende dre vodere berneholtes alle wekelikes
    1355 MarienrodeUB. 339
  • von iedem fueder klains holz ain pfunt perner
    1371 Tirol/ÖW. V 24
  • mach eyn kelner woren ute der vurs. ... marke in seyn behouff 7 woder holtes
    14. Jh. WerdenUrb. II 322
  • umb eyn vuder colen up den sal 8 m 2 s
    14. Jh. Aachen/ZBergr. 13 (1872) 520
  • 106 fudir [holcz]
    1401 MeißenUB. 283
  • drey fudir holtz
    1410 SchlesDorfU. 256
  • 50 fuder borholcz vnd buweholczs
    1429 MittOsterland 2 (1845/48) 323
  • A.H. [liefert] 1 voder holtes
    1430 CTradWestf. VI 257
  • eyn voeder holtes van desen voedern vors. sal hebn 31 holter, iclik holt 6 1/2 voet lang und so breyt, dat men dat vor den herten, wan id op steit, myt twen handen omme grypen mach
    1445 WerdenUrb. II 863
  • foyder 
    1448 DuderstadtUB. 233
  • 15. Jh. Elsass/GrW. IV 104
  • sechs fueder pruggholz
    1505 Tirol/ÖW. V 6
  • 1 foder delen
    1519 ZHarz 22 (1889) 270
  • das du 4 funder [so!] [Kohlen] lifferst, unnd 16 fuder ... verrechnest
    1563 Gladenbach/ZBergr. 22 (1881) 78
  • 1568 JbOldenb. 15 (1906) 243
  • daß 12 fuder eine flotz machen und 1 1/2 karren ein fuder ... machen
    1594 TrierWQ. 193
  • fuhter 
    1632 MHungJurHist. V 2 S. 178
  • 1693 BremPolO. 163
  • [kein Holz holen] bei dreyen pfunden buss, von jedern fuder, so mit einem ross geführt werden kan
    1725 Niedersimmental 271
  • 80 fuder steinkohlen, jedes fuder zu 30 centnern gerechnet
    1766 ZBergHüttenSal. 32 (1884) 442
  • teyn voder holtes ... laten voren
    oJ. CTradWestf. I 134
  • zu einer hub gehört 4 füder holtzrechts
    oJ. Zürich/GrW. I 107
  • "Hohlmaß der Holzkohlen im Bergbau in Tirol"
    oJ. Scheuchenstuel 71
-- Erz, Mineralien
  • welches theil [im Grenzstreit] unrecht befunden wird, der muß den verordneten zur strafe geben zwey fuder 
    1594 Elbingerode/ZBergr. 12 (1871) 56
  • wenn er was antrifft [beim Schürfen], soll er ... von jedem fuder 6 pf. ... zinse geben
    1594 ZBergr. 12 (1871) 60
--
--
  • geben dem pair, fewrhuter, 33 gr. von 100 fuder sants, auf den margkt zu schüten, zu graben [den guldein zu 29 gr.]
    1459 MittDBöhm. 42 (1904) 216
  • 4 foder godelscheit
    1469 KölnStRechn. II 405
  • 100 fueder stain ... brechen lassen
    1499 MBoica XV 224
  • [wer] ein zettergeschrei ane vrsache schreyett ... der busset dem rathe 5 fuder steine
    1543 ArnstadtStR. 44
--
  • der ist ainem gotzhus ... alle jahre schuldig ain fuder buw [Mist]
    1469 SGallenOffn. I 14
  • 6 futter iärlichen mistzins
    1579 Rockinger
  • 2 fueder grundtgilt tung
    1668 Indersdorf II 344 (nr. 2199)
III 2 Salz; Salzstock in Kegelform, 54-116 ℔ schwer
III 3 Getreide, Heu, Wagenladung
  • pro foidro feni
    1215 CWang. 301
  • sô tuot daz mütte ein vuoder, daz malter kûme ein halbez vüederlîn
    1250 Reinmar v. Zweter Nr. 97 V. 6
  • vier voder hews ze S., die si mir gebent alle iar
    1298 HeiligenkreuzUB. I 288
  • ein fueder haber strotz
    1325 MBoica XII 167
  • en voder wetes unde en voder rokken
    1335 HHildeshUB. IV 754
  • 12 futer höw
    1350 Tschudi,ChrHelv. I 15
  • nichtt meherr heues denne ein futerr 
    1. Hälfte 15. Jh. DanzigWillk.(Günther) 16
  • [Nutznießung einer Wiese] pei zweien füderlein heus und ein fuder grümat
    1461 Tucher,NürnbBaumeisterb. 123
  • eyn eicklich foyder stroyss sall innehaeven anderhalf sümbern korns Koelscher mayssen
    1496 SPantaleonUrb. 476
  • 1525 ActaTir. III 169
  • 1528 MittOsterland 5 (1862) 475
  • 1576 WürzbZ. I 1 S. 380
  • [sich] unter den predigten ... aller handttierung mit korn einführen ... enthalten, bei straff für jedes fuder 3 fl.
    1597 PeineStat. 244
  • 16. Jh. BremGQ.(L.) 174
  • 1630 CTradWestf. V 129
  • 2 fueter hey
    1669 BeitrSteirG. 26 (1894) 135
  • wäre ein mann ... also ... reich, daß er den gantzen bezirck mit einer hand sehen u. mit einer senßen mehen könte, so wäre er annoch m.gn.h. mehr nit als ein fuder haber schuldig
    1683 GrW. I 633
  • 1749 KrummauClarissUB. 414
  • wyst man dreyßigh ruggen buischen vor ein foder vnnd vierzigh euen, weyßen, speltzenn und gersten buischen vur ein fuder 
    oJ. Euskirchen/GrW. II 723
  • git man [dem vorstere] ein fuoder howes
    oJ. Hanauer,Constd'Alsace 39
  • "in Montafon wurde ein Fuder Heu = 12 der dortigen Schätzruthen gerechnet und war in 6 Burden untergetheilt"
    oJ. ZFerd.3 36 (1892) 420
  • JournDeutschl. 2, 2 (1785) 525
--
III 4
unter Ausschluss der Schreibform(en):
unter Ausschluss der Schreibform(en):